Voor wie behept is met clichématige ideeën over het feminisme: nee, met 'penisverkorter' wordt niet een heggeschaar of iets van dien aard bedoeld, maar een eenvoudig maar slim bedacht voorbindstuk dat de Nederlandse arts Fabricius Hildanus (1560-1634) maakte voor een buitengewoon geschapen man om diens huwelijk te redden. Deze Hildanus is een rijke bron van informatie voor Kompanje. Veel historische bronnen hebben iets mythisch. Omdat er nog zoveel niet verklaard kon worden, maar ook omdat - in het rijke Westen - de moderne tijd met zijn op preventie gerichte, immer voortschrijdende medische technieken minder rariteiten voortbrengt dan vroeger eeuwen.

De Portugees Jean Batista dos Santos werd in 1846 geboren met twee volledig functionele penissen (zoals door artsen met bovengemiddelde aandacht is genoteerd) en een derde been met tien tenen. Hij werd door ruimdenkende ouders grootgebracht en had een gelukkig leven als goedbetaalde circusfreak. Hoe anders was het lot van een naamloze Schotse driebenige man, die zijn leven lang uit schaamte door zijn familie van de buitenwereld bleef afgeschermd. Blanche Dumas was een Parijse prostituee met drie benen en twee vagina's die leefde in dezelfde tijd als Dos Santos; over hun ontmoeting werd en wordt nog altijd druk gespeculeerd (doet u mee?). Uiterst bizar is de schedel van het tweehoofdige kind die bewaard wordt in het Hunterian Museum in London. Deze dubbele schedel werd uit India geroofd nadat het jongetje door een slangenbeet was overleden. Zien is geloven! Sommige van de gevallen zijn gruwelijk, zoals dat van John Cummings, de dronken matroos die, blijkbaar hunkerend naar aandacht, weddenschappen aanging en tientallen messen inslikte. Bij diens lijkschouwing vond men een veertiental klapmessen in het spijsverteringskanaal, waarvan er velen al jaren moeten hebben gezeten. Au! Het verhaal over de Amsterdamse smid die zichzelf – met succes- opereerde aan een blaassteen zo groot als een kippenei is mijn favoriete wegtrekkertje.

Andere hoofdstukken zijn ook interessant zonder dit soort extremiteiten. Van Lewis Caroll wordt vaak vermoed dat hij in zijn Alice in Wonderland psychedelische effecten beschreef, maar in het Victoriaanse tijdperk deed men niet aan 'magic mushrooms' en het is zo goed als zeker dat de schrijver ook geen andere drugs gebruikte. Het gevoel te groeien en te krimpen is nu beschreven als een neurologische aandoening die zorgt voor een verstoorde band tussen lichaam en geest - en syndroom dat inderdaad naar Alice in Wonderland is vernoemd. Het hoofdstuk over de Britse 'bodysnatchers' en de eerste gedetailleerd geïllustreerde ontledingen van hoogzwangere vrouwen (18e eeuw) is met speciale betrokkenheid geschreven en het meest literaire deel. Het hoofdstuk over slaapverlamming (met de daarbij gepaard gaande hallucinaties van demonen, vampiers en buitenaardsen) is met een verhelderende dosis scepsis geschreven.

Over medische curiositeiten is in Nederland nog lang niet zoveel geschreven als bijvoorbeeld in Amerika, maar Erwin Kompanje verzamelde voor De Penisverkorter 21 vermakelijke en vaak uiterst fascinerende verhalen. Het is lichte kost; de schrijver beschikt over een fraaie collectie antieke medische boeken maar pronkt niet met zijn eruditie. De toon is goed getroffen, uiterst toegankelijk, humoristisch maar niet te jolig, en met genoeg medeleven voor de beschreven patiënten. Erwin Kompanje is verbonden aan het Natuurhistorisch Museum te Rotterdam, waar tot en met 25 juli 2010 een kleine expo loopt met in De Penisverkorter beschreven artefacten. Wie in meer detail wil lezen over het leven van circusfreaks of hun culturele erfenis verwijs ik graag naar schrijvers als Leslie Fiedler en Daniel Mannix of de uitstekend gedocumenteerde website www. phreeque.com, maar dit boek biedt een zeer aangename introductie tot de wereld van medische rariteiten.