Zone 5300 was erbij in Liverpool, waar de beroemdste plaat-die-nooit-was in zijn volle glorie tot leven werd gebracht door het genie dat hem creëerde.

Het is zonder twijfel de meest legendarische plaat aller tijden: The Beach Boys' Smile, een album dat die status bovenal dankt aan het feit dat het nooit is uitgebracht. De 'teenage symphony to God', zoals getormenteerd genie Brian Wilson de beoogde opvolger van Pet Sounds (1966) destijds omschreef, stuitte indertijd op grote weerstand van zanger/proleet/dictator Mike Love wegens te moeilijk en te avant garde (op een opnamesessie is te horen hoe Love fijnzinnig opmerkt: "Somebody bring me a dildo!"). De overgevoelige Wilson raakte vervolgens zijn toch al kwetsbare kluts helemaal kwijt toen, tijdens het voltooien van het 'vuur'-deel van zijn Four Elements-suite, het huis tegenover de studio afbrandde en er door heel Californië bosbranden woedden. In de jaren die volgden zakte hij langzaam weg in een moeras van paranoia, LSD, gigantische zandbakken en dubieuze psychiatrie, om er pas na een goede twintig jaar weer beetje bij beetje uit op te krabbelen.

Smile werd uiteindelijk in '67 in gemuteerde vorm uitgebracht als Smiley Smile (Brians jongere broer Carl noemde die plaat later "a bunt instead of a grand slam"), en op latere Beach Boys-platen verschenen sporadisch stukken die voor Smile waren bedoeld. De geaborteerde plaat zelf bleef daardoor met een welhaast heilige mystiek omgeven, en iedere Beach Boys-fanaat had een eigen idee van hoe Smile zou hebben moeten klinken. De ene bootleg na de andere verscheen, en op het internet circuleerden de laatste jaren downloadbare versies van de plaat-die-nooit-was. Aan alle speculaties rond het mysterie Smile is sinds 20 februari van dit jaar een einde gekomen, tijdens de Londense première van Brian Wilson presents Smile, niets minder dan een live-uitvoering van het fameuze gedoemde project. En daarmee lijkt de inmiddels 61-jarige Wilson uiteindelijk zijn hardnekkigste demonen onder ogen te hebben durven zien.

Ondergetekende is zo gelukkig om de show te mogen zien in het prachtige Empire Theatre in het centrum van het glorieus vergane Liverpool (een stad die om meerdere redenen een bedevaartsoord is voor de popnerd). Daar zijn we getuige van een historisch moment in de muziekgeschiedenis, hetgeen wordt benadrukt door de lichte spanning die van tevoren onder het publiek voelbaar is (of zijn we misschien bang dat Brian Wilson op het laatste moment toch niet het podium op durft, of wellicht erger nog?). In elk geval kan ik me geen applaus herinneren dat zó warm en hartelijk klinkt als vanavond wanneer de maestro, gekleed in losjes zittende sportkleding, ogend als iemands wereldvreemde oom, voor het voetlicht treedt, gevolgd door zijn 10-koppige begeleidingsband The Wondermints.

Bijeengepakt, in een hoek van het door een uitzinnige hoeveelheid instrumenten overvolle podium, start het gezelschap met een intieme akoestische set. Niet al te vaak gespeelde Beach Boys-klassiekers als In My Room en Please Let Me Wonder worden afgewisseld met verrassingen als de Lennon/McCartney-cover Tell Me Why; om vervolgens het volume langzaam op te voeren en in volledige bezetting, met toevoeging van acht strijkers en blazers, energieke uitvoeringen te geven van songs van al evenmin voor de hand liggende albums als 20/20, Beach Boys Love You en Holland.
God Only Knows, afkomstig van Pet Sounds en volgens velen de mooiste lovesong aller tijden, bezorgt mij een moment van ongekende ontroering, het soort dat je in weerwil van jezelf overvalt en op een verraderlijke manier naar boven welt om pas een uitlaat te vinden via de traanbuizen. En ik ben zeker niet de enige die avond. De uitvoering van Soul Searching, een nummer van Wilsons te verschijnen nieuwe plaat en eerder al door Solomon Burke opgenomen, laat niets aan duidelijkheid te wensen over: het gaat hier om Wilsons ziel, verloren en weer teruggevonden. Maar hoe naakt we Brian Wilson ook in al zijn kwetsbaarheid te zien krijgen, hij is nog niet helemaal klaar voor de grote boze buitenwereld. Het keyboard waarachter hij zit is er niet om op te spelen, maar dient als buffer tussen hem en het publiek, met wie hij ook geen oogcontact heeft.

Dan spelen Wilson en zijn band een ander nieuw nummer, City Blues, en zo te oordelen wordt de nieuwe plaat niets minder dan een regelrechte soulkneiter. Einde van de eerste set, en we maken ons op voor het pièce de résistance na de pauze.

Veel is er gezegd en geschreven over Smile; over de volgorde van de songs, over welke versies er op de plaat zouden komen, en welke songs wellicht helemaal niet. De kenners worden vanavond vriendelijk terechtgewezen door Wilsons muzikale secretaris, Wondermint Darian Sahanaja: "Our apologies to the experts, who thought they were right". Tussen opener Our Prayer/Heroes And Villains en afsluiter Good Vibrations voltrekt zich aan oog en oor een nog niet eerder vertoonde interpretatie van Smile, door de man die samen met tekstschrijver Van Dyke Parks als enige kan weten hoe het nu allemaal werkelijk in elkaar stak; en geloof me, je komt ogen en oren tekort. Wanneer Wilsons stem breekt in de falsetto-passage van Surf's Up, draagt dat overigens op een vreemde manier bij tot de authenticiteit van alles; deze onwaarschijnlijke man, met zijn vreemde armbewegingen en houterige voordracht, is de componist van de hemelse, soms helse muzikale tornado die we zojuist ondergaan hebben.
Ook anno 2004 is veel van de muziek van Smile te gecompliceerd om allemaal in één keer te kunnen bevatten, ook al kennen we dan de meeste muziek al van verschillende platen. Het is daarom geruststellend te weten dat er plannen zijn voor een live-album, wellicht een dvd en misschien jawel, een nieuwe, complete studio-versie van Smile, zodat we de muziek nog eens rustig op ons in kunnen laten werken.

Na afloop van de tweede set zijn we murw, maar voldaan. Een staande ovatie is het beste wat we kunnen ondernemen om onze liefde en respect uit te drukken voor deze man die zoveel heeft moeten ondergaan in zijn leven. Als beloning komt de band nog eenmaal terug voor een rits van hits: Do It Again, Surfin USA en Fun, Fun, Fun, waarin Brian Wilson zowaar bas speelt. En na een schuchter dankwoord aan het publiek, zet Brian Wilson zich nog eenmaal achter zijn keyboard, om ons Love & Mercy mee naar huis te geven.

En Mike Love? Die toert tegenwoordig met een golden oldiesband, weliswaar de Beach Boys geheten maar die naam onwaardig, langs bejaardenhuizen en casino's. Zo krijgt iedereen uiteindelijk de waardering die hem toekomt.
(Tonio van Vugt)

Gezien: zo 7 maart, Empire Theatre, Liverpool
Nog te zien: do 11 maart, Queen Elizabeth Hall, Antwerpen; zaterdag 13 maart, Pepsi Stage, Amsterdam; zo 14 maart, Olympia Theatre, Parijs; di 13 juli, Nederlands Congres Centrum, Den Haag