Jörg Buttgereit leek verloren voor de filmwereld. In een interview in Zone 5300 #93 in 2011 zei de Duitse shockregisseur (Nekromantik) zich alleen nog maar bezig te houden met theater en tv-documentaires. Toen zijn naam opdook in de catalogus van het IFFR veerden we dan ook op uit onze stoelen, ook al is zijn terugkeer aan de voorzichtige kant: het gaat om een korte film die onderdeel uitmaakt van een drieluik over de angst.



Buttgereits Final Girl bijt het spits af met een wraakfilm, waarin flink veel ingezoomd wordt op cavia’s (nee, die maken geen onderdeel uit van de wraak). Het is helaas niet Buttgereits beste werk, en ook de zwakste bijdrage in het drieluik. Michal Kosakowski’s Make a Wish, waarin twee doofstomme jongeren worden geterroriseerd door een gropeje neonazi’s, is een regelrechte stoomwals. Goed, maar snoeihard en compromisloos - dat het goede uiteindelijk overwint is in dit geval een zéér schrale troost.

Last but not least: Alraune van Andreas Marschall, waarin een yup op zoek naar het ultieme genot zich inlaat met de eigenaar van een privénachtclub - en dat had hij beter niet kunnen doen. Het is een hallucinant, Lovecraftiaans slotakkoord dat herinneringen oproept aan het werk Lucio Fulci en consorten. Al met al is German Angst een van de meest geslaagde horror-anthologieën van de laatste jaren. Vanavond nog te zien om 22:15 in het Oude Luxor.

Morgen, op de laatste dag van het IFFR, is er in het EYE in Amsterdam een programma (De dag van de dwarse film) te zien met daarin de meest controversiële films van het festival: de films die door de ene helft van het publiek de hemel in geprezen worden, terwijl de andere helft ze vreselijk vindt. Een film die zeker in dat programma thuishoort, is de Kickstarter-productie Stinking Heaven van de Amerikaan Nathan Silver.

Stinking Heaven volgt een groepje bewoners van een afkickcommune, ergens begin jaren negentig. Bij alledaagse gebeurtenissen als maaltijden, groepstherapie en gezamenlijk douchen, maar ook tijdens de ruzies en confrontaties die er onvermijdelijk ook zijn. Het evenwicht binnen de groep wordt verstoord op het moment dat er een nieuwe bewoonster aantreedt, die de verhoudingen flink op scherp zet.

Bijzonder aan de film is dat hij niet gescript is: er was geen scenario waaraan de acteurs zich konden of moesten houden, enkel een 'outline'. Silver had wel een idee waar het ongeveer heen moest, maar liet dat tijdens de opnameperiode niemand weten. Er werd dus geïmproviseerd, en ook nog op grote schaal: de opnames namen een flinke periode in beslag, waarin de acteurs als het ware samenleefden in het huis waarin de commune woont. De film van 70 minuten is uiteindelijk samengesteld uit de vele uren materiaal die beschikbaar waren.

Omdat het verhaal in het begin wat stuurloos lijkt, duurt het even voordat Stinking Heaven je grijpt (als dat al gebeurt), maar vanaf dat moment is de film een fascinerend, dicht op de huid gefilmd verslag van escalerende groepsprocessen die uiteindelijk volkomen uit de hand lopen. Het komt allemaal erg authentiek over, en dat komt niet alleen door de acteurs die zich blijkbaar volkomen in hun rol wisten in te leven, maar ook doordat er voor de opnames een videocamera uit de jaren negentig gebruikt is - Silver wilde het eruit laten zien als de korrelige, wat groezelige amateurfilmpjes uit die tijd.

Zoals de IFFR-inleider bij de film al zei: "This film is not for everyone". Maar als je hem ergens kunt zien, geef hem dan in ieder geval een kans.

Een wereld zonder mannen, hoe zou dat zijn? Vredig en harmonieus? Stomvervelend? Allebei? In de hier en daar hilarische mockumentary No Men Beyond This Point wordt een van de mogelijke scenario's in beeld gebracht. De film speelt zich af in het heden, zo ongeveer, en de mannen zijn in rap tempo aan het uitsterven: de jongste is 37. Ze wonen in reservaten en worden gedoogd zolang ze daar blijven. Hoe dat zo gekomen is? In de jaren vijftig, zo wil de film, werden er steeds meer vrouwen zwanger zonder dat ze door een man bevrucht waren, en die ontwikkeling zette zich snel door. De traditionele voortplanting werkte niet meer - het mannelijk sperma werd afgestoten door de vrouwelijke eicellen - en in plaats daarvan ontstonden er embryo's door parthenogenese. Dat die embryo's theoretisch klonen van de moeder zouden zijn, wordt in de film voor het gemak genegeerd: de vrouwen krijgen dochters die genetisch van hen verschillen - maar ze baren dus in ieder geval geen jongens meer. Dat heeft maatschappelijke onrust tot gevolg - de mannen verzetten zich hevig - maar uiteindelijk kunnen ze niet anders dan zich schikken in de rol van uitstervende minderheid. En de vrouwen vinden dat de mannen niet moeten zeuren: het is de loop van de natuur, en die hou je niet tegen. 'Praise Nature', is hun nieuwe mantra.

Deze synopsis wordt in No Men Beyond This Point (gemaakt door een man) uitgewerkt als een tv-documentaire zoals je ze zo vaak ziet: historische beelden, een voice-over, plus een aantal hedendaagse wetenschappers en politici (zoals de leider van de mannenbeweging) die hun visie op de ontwikkelingen geven. De aanleiding voor de documentaire is overigens een gebeurtenis die de harmonieuze vrouwenwereld in rep en roer heeft gebracht: er is een vrouw verliefd geworden op de 37-jarige jongeling. En hoe dat afloopt ...

Eigenlijk is A Girl Walks Home Alone at Night geen Iraanse film, zoals de site van het IFFR suggereert, maar een in Amerika met Amerikaans geld geschoten film, met Iraanse acteurs, door een Iraans-Amerikaanse regisseuse. Want laat het duidelijk zijn: deze film had nooit in Iran gemaakt kunnen worden - al is het maar vanwege het (beschaafde) bloot wat er in zit. En veel vampierwesterns komen er ook al niet uit die contreien.



In het spookstadachtige Bad City stapelen de lijken zich op. Letterlijk. Want wie niet braaf is - en dat zijn de pooiers, drugsdealers en gangsters die deze stad bevolken natuurlijk niet - krijgt een portie vergelding op zijn bord van een in een lange hoofddoek gekleed vampiermeisje. Op een skateboard. Dan ontmoet het vampiermeisje (de broeierige Sheila Vand) Arash, de James Dean-van-dienst met het gouden hart. Niet dat de plot dan in een stroomversnelling raakt, want de film blijft op een aangenaam tempo voortkabbelen. En het is precies goed zo.

Echte horror is de film ook al niet, al vindt een slechterik (een superieur schmierende Dominic Rains, bekend van Captain America: The Winter Soldier) een voorspelbaar gruwelijke dood. De film zit vol knipogen naar spaghettiwesterns, film noir en graphic novels, zoals Sin City (maar dan serener en minder gewelddadig). De liefdesgeschiedenis is lekker quirky, de zwart-witfotografie prachtig en de humor bijzonder fris. Als de film afgelopen is, realiseer je je dat de plot flinterdun was, maar dat wordt meer dan goedgemaakt door de uiterst aangename kijkervaring die je zojuist had. Oh ja, en door de fantastische bijrol van de kat natuurlijk.

The Lesson van de Bulgaarse regisseurs Kristina Grozeva en Petar Valchanov wordt qua stijl (naturalistisch, onopgesmukt) wel vergeleken met het werk van een ander regieduo, de Belgische broers Dardenne. Maar het is niet alleen de stijl waar de overeenkomsten liggen, ook het aansnijden van morele kwesties hebben de twee duo's gemeen. En als er dan toch vergeleken moet worden: de Bulgaren doen niet voor de Belgen onder. Hun voor een appel en een ei gemaakte film - er was geen budget om alle medewerkers te betalen - heeft dan ook volkomen terecht al hier en daar wat prijzen gewonnen.

Hoofdpersoon is de lerares Nade, een controlfreak die zelfs haar eigen gevoelens niet verder laat komen dan haar ogen. Bovendien heeft ze een goed ontwikkeld gevoel van goed en kwaad, al is ze daarin misschien wat rechtlijnig - zoals meteen aan het begin van de film blijkt als ze probeert een diefstal op te helderen. Het lukt haar niet, en dat zit haar dwars. Vervolgens slaat het noodlot hard toe: er wordt beslag gelegd op haar huis omdat haar onbetrouwbare echtgenoot de hypotheek al maanden niet betaald heeft, en vervolgens gaat het van kwaad tot erger. Alles zit tegen, en bovendien kiest ze oplossingen die haar situatie alleen maar verergeren - en die haar uiteindelijk dwingen om dingen te doen die tegen haar morele principes ingaan.

De film (heel losjes gebaseerd op een ware gebeurtenis) is het eerste deel uit een trilogie over 'geld en moraal'. In het volgende deel doet hoofdrolspeelster Margita Gosheva ook weer mee, en dat alleen is al iets om naar vooruit te kijken. Ze is in The Lesson in vrijwel iedere scène aanwezig, en is in al die scènes volkomen geloofwaardig en vaak meer dan dat. Zou toch mooi zijn als deze film alsnog werd aangekocht voor distributie in Nederland.

Een scène uit de tienerkomedie The Girl Next Door (Luke Greenfield, 2004): student Matthew (Emilie Hirsch) staat gekleed in slechts zijn onderbroek in de koplampen van een auto, van waaruit voormalig pornoster Danielle (Elisha Cuthbert) hem aanmoedigt ook dat laatste stukje stof op de grond te laten vallen. Een voice-over declameert droog: ‘She forces him to embrace his sexuality instead of subduing it.’ Juist ja.

Ook voormalig tienerster Fairuza Balk, die de voice-over insprak, kan weinig redden aan de vermoedelijk academisch bedoelde, maar vaak cheesy teksten van Guardian-recensent Charlie Lyne. In zijn louter uit scènes en beelden van tienerkomedies en highschooldrama’s opgebouwde documentaire wil Lyne het genre ontleden, maar dan maakt hij bij de films waar hij op inzoomt wel heel vreemde keuzes. Het kan natuurlijk zijn dat rechtenkwesties een rol speelden (er worden scènes en flitsen getoond uit ruim 200 films), maar je vraagt je af waarom er zo diep wordt ingegaan op zeperds als She’s All That of ternauwernood aan het genre rakende films als Jeepers Creepers. Wáár is The Breakfast Club? Pretty in Pink? Waarom komen hoogtepunten in het genre als Election, Clueless (waaraan deze documentaire zijn titel ontleent), Elephant of Rushmore slechts in een flits voorbij, terwijl een overduidelijke monstrositeit als Slap her, She’s French breed wordt uitgemeten door middel van een ‘diepzinnige’ analyse? Is Beyond Clueless wellicht beyond irony?



Zoals de IFFR-site al verklapt: ‘Wanneer de commentaarstem zwijgt, komen de beste momenten.’ Beyond Clueless heeft eigenlijk nog het meeste weg van zo’n documentaire die je wel eens als een dvd-extra aantreft, bedoeld om je nog meer films uit het genre aan te smeren. En zo werkt het dus ook: none the wiser grijp je nog maar eens Ghost World uit de kast.

In de tussenstand van de publieksprijsverkiezing van het IFFR staat vooralsnog het Franse Loin des hommes - met een Franssprekende Viggo Mortensen erin - op de tweede plaats. En werkelijk, dat is te veel eer. In de film zijn de nodige centen gestoken en er werkt genoeg talent aan mee - het verhaal is van Albert Camus en de muziek is van onder andere Nick Cave, om maar wat te noemen - maar dat levert toch echt niet meer op dan een gelikt verhaal over twee mannen uit verschillende kampen - Algerijn en Fransoos - die elkaar tijdens een tocht vol ontberingen leren waarderen. Het is een verhaal dat al in allerlei variaties verteld is, en in Loin des hommes ontbreekt dat extra vleugje sterrenstof dat je nodig hebt om de de film boven zijn voorgangers uit te tillen. Het is best wel spannend hier en daar, maar de scenarioschrijver past zijn trucjes net iets te braaf toe, waardoor het ook allemaal wat voorspelbaar wordt ('en dan krijgen we nu de rebellen, en daarna de soldaten'). En waar het met die twee mannen heengaat, heb je halverwege ook wel in de gaten. Daarnaast kun je je afvragen of de regisseur niet beter af was geweest met een andere, onbekendere hoofdrolspeler dan Mortensen. De rol die hij moet spelen is er een van het Aragorn-type - de stoere, zwijgzame eenling - waardoor je de helft van de tijd het idee hebt dat hij staat te kijken of er geen orks aan de horizon verschijnen. No offense meant.
Dat klinkt misschien allemaal wat negatiever dan nodig is, want in feite is het geen onaardige film, met erg mooie ruige landschappen. Maar de nummer twee van het festival ... nou nee.

Halsoverkop in een bandje terecht komen omdat er een toetsenist ontbreekt voor het optreden van die avond - het zal je maar gebeuren. John grijpt de kans met beide handen aan. Als de muzikanten niet bepaald normale mensen blijken te zijn brengt dat hem niet uit zijn muzikantendroom. Verre van dat. Helemaal geloofwaardig is het scenario vooralsnog niet, maar dat stoort niet echt. Veel te benieuwd hoe dit af gaat lopen. Maggie Gyllenhaal zet goed een hysterische thereminspeelster neer. John stemt toe met hen een 'gig' te doen in Ierland. Dat tripje duurt wat langer dan gedacht. Er moet namelijk een album opgenomen worden.

Bandleider Frank (gespeeld door Michael Fassbender) past daarvoor de pressure cooker aanpak toe. Stop een band een flinke tijd in een hok, draai de duimschroeven aan en er zal iets magisch gebeuren. Helaas is Frank geen Captain Beefheart (die deze methode ook aanhing). De muzikale prestaties zijn kinderlijk en knullig. Dat is wel jammer, want hierdoor raakt de geloofwaardigheid net iets te ver onder de grens. Dat geestelijke problemen een goede voedingsbodem zouden zijn voor het maken van grote kunst is een romantische fantasie die je vooral aantreft bij niet-kunstenaars. Een band met een dergelijke combinatie van psychische problemen had in het echte leven niet lang bestaan. Maar goed, dit is film. Suspension of disbelief enzovoort.

In het Really? Really.-surrealismeprogramma van het IFFR draait ook de film Reality, of eigenlijk Réalité - want van de Fransman Quentin Dupieux. De werkelijkheid waar het in deze film over gaat is overigens die van de droomwereld - en wel de droomwereld van het schoolmeisje Réalité, dat een van de centrale figuren uit de film is, samen met de cameraman Jason. Althans, dat is één interpretatie, want Reality is een echte Ceçi n'est pas un pipe-film, waarin van alles door elkaar loopt en de werkelijkheid van de een de droom van de ander is. Dat werk.

De film (die een beetje een jarentachtig-uitstraling heeft) ontwikkelt zich aanvankelijk wat traag, maar als Dupieux op een gegeven moment al zijn treintjes op de rails heeft, komt de vaart erin en wordt de film steeds maffer en leuker en onderhoudender. De centrale verhaallijn - if any - gaat over de speelfilmplannen van Jason, waar hij tot zijn verbazing een geldschieter voor weet te vinden. Maar vanaf het moment dat hij erachter komt dat zijn film (over moordzuchtige tv-apparaten) al gemaakt is en zelfs al in de bioscoop draait, blijkt niets meer wat het eerst leek. Of juist wel. En uiteindelijk komt alles dan toch nog samen. Ofzo. Misschien.

Wie Reality nog op het IFFR gaat zien, zal eerst nog door de voorfilm Formales Gewissen moeten bijten, een met de computer gemaakte animatie over de "verontrustende taferelen en gebeurtenissen die we elke dag (gedwongen worden te) zien". Het programma noemt ze "onvervalst verontrustend geniaal" - maar daar zal vast niet iedereen het mee eens zijn.

Deze film probeert de Duitse elite van 1811 te portretteren, een beetje zoals Downton Abbey dat met de Britse adel deed. Er wordt veel thee gedronken, bediend door onderdanig personeel, gemusiceerd en gefilosofeerd. Dolende dichter Heinrich (geïnspireerd op de dichter Heinrich von Kleist) wordt geplaagd door Weltschmerz. Zijn narcistische trekken en romantische geest brengen hem in de waan dat hij alleen geluk kan vinden als een vrouw uit liefde voor hem besluit samen zelfmoord te plegen. Een vrouw zo gek krijgen blijkt natuurlijk verre van eenvoudig. Dat levert soms bizarre conversaties op, altijd onderkoeld gespeeld.

Het tempo ligt erg laag, maar je hoeft je niet te vervelend: geniet van de tot in details perfecte interieurs en kostuums. Zeer geslaagd zijn de discussies over nieuwerwetse dingen die uit Frankrijk overwaaien, zoals belastingen voor iedereen. ‘Zelfs voor de aristocratie? Dat komt me wel erg slecht uit,’ verzucht een oude tante met een grijze suikerspin op haar hoofd. Je krijgt bijna medelijden. Het lijkt erop dat Hausner goed research heeft gepleegd: waar hield de elite zich in 1811 zoal mee bezig? Vrijheid en gelijkheid waren in Frankrijk in opmars en daarmee was een massa vrije boeren in aantocht, niet langer eigendom van de grootgrondbezitter. Ze konden zich niet voorstellen dat die pummels zoveel vrijheid wel aankonden. Deze scenes zijn minstens zo boeiend als het romantische gezwoeg van Heinrich.

Een niet al te geslaagde agent wil zijn imago binnen de IJslandse politie opkrikken door een flinke slag te slaan: een corrupte agent aanpakken en tegelijk een Servische drugshandelaar, die floreert dankzij die corrupte agent, uitschakelen. Dit simpele uitgangspunt levert een heel slimme crimi op die tot de allerlaatste minuut retespannend is. De acteurs zijn stuk voor stuk zeer overtuigend.

Scandinavische landen hebben al vaker laten zien veel verstand te hebben van thrillers. Brave Men's Blood kan zich qua acteerwerk en ijzingwekkende sfeer gemakkelijk meten met bijvoorbeeld de Zweedse Millennium Trilogy. Als hij in de reguliere roulatie zou komen, zou het me niet verbazen als het een hit werd. Het geweld is niets ontziend, daar moet je wel tegen kunnen. Enige minpunt: elke actiescene gaat gepaard met langdurige galmende drumsalvo's. Het scenario is al spannend zat, dat had best zonder die bombast gekund.

Onze collega's van het tijdschrift voor feministische journalistiek LOVER volgen het IFFR ook op de voet, en met reden: het programma What the F?! vertoont films met een feministisch thema. Cathelijne Berghouwer legde al een aantal films langs de lat: Me Quedo Contigo, The Strange Eyes of Dr. Myes en Ik ben Alice. U leest haar recensies hier.