Vierluik gefilmd in het Portugese stadje Guimarães, dat vorig jaar tot Europese Culturele Hoofdstad was uitgeroepen. Kaurismäki maakte een cartooneske schets van een onsuccesvolle restauranthouder; stijlvol zoals altijd, maar kort. Het tweede deel is surrealistisch: een gekweld kijkende zwarte oude man en een levend standbeeld in een lift. Statisch en slaapverwekkend. Dan volgt een documentair deel over de plaatselijke fabriek, nu gesloten. Ex-werknemers vertellen over hun harde bestaan, maar lezen dit helaas van de autocue af, wat het tot een geforceerde spreekbeurt maakt. We sluiten af met een korte, flauwe grap over de toeristen die Guimarães elk jaar aandoen.

Het idee achter Berberian Sound Studio is fantastisch. Wat we zien is betrekkelijk saai: een donkere studio in de jaren ’70 waar filmgeluid opgenomen wordt. Veel prikkelender is wat we horen: doodsreutels, galmende kerkers en krijsende heksen. We volgen Gilderoy, een Britse geluidstechnicus en geluidenmaker die ingehuurd is door de Italiaanse sensatiefilmer Santini. Langzaamaan verliest Gilderoy de controle over het geluid en wordt hij meegesleept in de gruwelijke beeldenstroom van Santini.

In Santini's film worden schedels ingeslagen, haren uitgetrokken en intieme delen bewerkt met gloeiende poken, maar noem het alsjeblieft geen horror! Met zijn heksenfilm wil hij een eerlijk beeld geven van waar de mensheid toe in staat is, legt de gladde Italiaan uit aan de stijve, verlegen Engelsman, die morrend instemt.

Wanneer Santini zich later toch de woorden ‘ultieme horror’ laat ontglippen is het al te laat: Gilderoy heeft zich met volle overgave in het project gestort en kan voor zijn gevoel niet meer terug. We zien niet wat hij op zijn netvlies krijgt, maar de geluiden doen het ergste vermoeden. Het blijkt in ieder geval te veel voor een man van middelbare leeftijd wiens ultieme kick het uitvliegen van een nestje tjiftjafs in de tuin van zijn moeder is.

Prachtig wordt in beeld gebracht hoe Gilderoy in de studio vol vintage apparatuur te werk gaat, hoe hij het ijzingwekkende gegil van de actrices vastlegt, hoe hij twee excentrieke foleyartiesten (geluidenmakers) aanstuurt om op meloenen in te hakken die de opengebarsten schedels moeten verklanken. Je zou Berberian Sound Studio kunnen omschrijven als een psychologisch drama, maar vaak voeren de tragikomische elementen de boventoon.

Al vanaf het moment dat hij binnenstapt kan Gilderoy zich moeilijk staande houden tussen de losbandige actrices en de grijpgrage macho’s in de Italiaanse studio. Geen wonder dus dat hij op een gegeven moment zichzelf verliest en geen verschil meer ziet tussen film en werkelijkheid. Jammer aan Berberian Sound Studio is dat dit proces zo traag verloopt dat verveling om de hoek loert.

In film domineert beeld over geluid. Regisseur en musicus Peter Strickland probeert dit om te draaien in Berberian Sound Studio. Hij slaagt daar maar ten dele in; zeker in de laatste fase verzinkt de film in vage visuele effecten. Toch is een bioscoopbezoek de moeite waard voor iedereen met een bovengemiddelde interesse in geluid, al is het alleen al vanwege de adembenemende kwaliteit van de soundtrack.

Mooie extra’s zijn de muziek van Broadcast, de gastrollen (o.a. de absurdistische performance-kunstenaars The Bohman Brothers) en de inside jokes; ‘Berberian’ zou bijvoorbeeld een Italiaanse verbastering van ‘barbarian’ kunnen zijn, maar het verwijst tegelijk naar stemkunstenares Cathy Berberian. En van de filmoperateur is alleen een zwarte leren handschoen te zien, net als bij de moordenaars in de echte Italiaanse horrors uit de jaren ’70.

De nooit opgeloste moordaanslag op de Zweedse premier Olof Palme in 1986 (over wie in een andere film op dit IFFR, Call Girl , een ranzig boekje wordt opengedaan) is hier een zaak voor detective Roland Hassel. Een fictieve speurder, welteverstaan. De Zweedse Derrick, zeg maar. We zien hem en zijn al even bejaarde collega's de omstandigheden reconstrueren. Inderdaad, dat gebeurt met een tergend slakkengangetje. Naar oude afleveringen van Derrick kijk je ook alleen maar als je écht niets anders te doen hebt.