Je zei tijdens een screening dat je Pusher II en III hebt willen maken als afleveringen van een televisieserie.
‘Door mijn werk voor de Deense televisie ontdekte ik hoe krachtig het medium is. Je kunt zaken veel verder uitdiepen. De laatste jaren heeft er een enorme creatieve revolutie plaatsgevonden in televisiemaken. Vooral in Amerika, waar het niveau uitzonderlijk hoog is en televisie niet langer als tweederangs film wordt gezien, maar als net zo goed of zelfs beter. Ik zei tegen mezelf: mijn god, ik heb een fantastisch concept met veel verschillende personages, ik kan hier eeuwig mee doorgaan. Dat is de reden waarom ik niet alleen Pusher II maakte maar óók III, om er van begin af aan een conceptuele benadering aan vast te plakken.’
In feite vertel je in de Pusher-films drie keer hetzelfde verhaal: een drugsdeal loopt verkeerd en er ontstaat een domino-effect.
‘Technisch gesproken wel. Er gaat iets mis en er zijn consequenties, maar die zijn voor elk personage anders. Dus het is hetzelfde, maar dan anders. Maar herkenning is altijd goed voor het publiek, omdat ze zich daarbij op hun gemak bij voelen.’
Heb je alles gezegd wat je wilde zeggen in deze drie films?
‘Nee, er is nog zoveel dat ik wil doen met deze en andere personages. Uiteindelijk zal ik er nog wel een paar maken, waarin ik me wellicht op de vrouwen in de films concentreer.’
Is het misschien verstandig om wéér tien jaar te wachten voor je een vervolg maakt?
‘Geen idee. We zullen wel zien wat er gebeurt en waar we eindigen.’
Je hebt Pusher III opgedragen aan…
‘…Poul Nyrop, die dezelfde naam heeft als onze oud-premier Poul Nyrop Rasmussen. Ze worden in Denemarken veel met elkaar verward. Nyrop was een filmmaker uit de sixties die drie erg interessante films maakte. Het waren onafhankelijke exploitatiefilms over drugsbendes en bordelen in Kopenhagen, met een soort rockabilly in de soundtrack. Ze werden gemaakt met een grote artistieke integriteit, maar er werd door de Deense filmgemeenschap op neergekeken alsof het trash was. Nyrup stierf aan de drank, zwaar depressief. Maar zijn films werden over de hele wereld verkocht, en als je ze nu ziet zijn ze ongelooflijk. De bijna Godard-achtige aanpak van sommige scènes is uniek. Hij pikte mensen van de straat op en gebruikte ze als acteurs, net als ik. Hoe dan ook, zo’n vijf jaar doken er videotapes van zijn werk op, ik kreeg er een paar te pakken, zag ze en dacht: oh mijn god, hier moet ik meer van weten! Bleek dat mijn familie hem had gekend. Uiteindelijk verschenen er wat artikelen over hem in de kranten, maar hij werd daarin belachelijk gemaakt. Wat was ik pissig op die snobs, die nergens een flauw benul van hadden. Toen ik hoorde dat al zijn negatieven waren vernietigd, dacht ik: wat triest, zo hard werken voor je kunst, dan sterven door alcoholvergiftiging en vervolgens ook nog al je materiaal vernietigd! Ik wilde dat hij niet vergeten zou worden, dus droeg ik de film aan hem op.’

Pusher II is opgedragen aan Hubert Selby Jr, die meeschreef aan het script van Fear X. Kun je iets meer over hem vertellen?
‘Hij was een zeer geliefde vriend en ik mis hem elke dag. Hij is mijn favoriete schrijver. Last Exit To Brooklyn veranderde mijn manier van vertellen. Ik heb de eer gehad om te werken met grote kunstenaars, vooral ten tijde van Fear X, waarin John Turturro de hoofdrol voor zijn rekening nam en Brian Eno de muziek verzorgde. Maar Hubert Selby was uniek. Hij was absoluut wars van elke vorm van egocentrisme of ijdelheid, of van welke conceptuele benadering van zijn werk dan ook. Hij was pure emotie, en hij gebruikte woorden om zich te uiten. En dat was heel inspirerend.’
Kun je hem omschrijven als een minimalist?
‘Oh yeah, hij was een minimalist, maar met de diepgang van de Bijbel.’
Was zijn minimalistische benadering een invloed op je eigen werkwijze?
‘O ja. Telkens als ik aan een film werk, zeg ik: less is more and none is everything.’
Kun je je voorstellen dat Fear X flopte? Dat het grote publiek teleurgesteld was, omdat ze meer vragen dan antwoorden kregen?
‘Dat maakt de film interessant, omdat je hem meerdere keren kunt zien. De toeschouwer wordt zelf Harry Cain en eindigt met een eindeloze hoeveelheid vragen. Als je een film maakt begin je meestal met een aantal mogelijkheden en eindig je met een antwoord. Ik draaide de zaak om en begon met één mogelijkheid en eindigde met een miljoen vragen. En dat maakte veel mensen razend, omdat ze gewend zijn aan cinema als entertainment met een instant resolutie. Ik wilde dat door elkaar schudden, en ik wilde iets maken dat contrasteerde met Pusher, dat een duidelijk, recht-toe-recht-aan verhaal is. Vergeet niet: film is een kunstvorm. Het is als schrijven of schilderen, maar dan veel en veel duurder (lacht).’
Iemand zei eens dat de beste popsongs akkoordwisselingen hebben waar je ze het minst verwacht. Geldt die regel ook voor films?
‘Denk maar aan wat er gebeurde met Marvin Gaye’s What’s Going On, een van de invloedrijkste popplaten. Motown wilde hem niet uitbrengen omdat ze dachten dat niemand er naar zou willen luisteren. En die plaat bewees hun ongelijk. Fear X is de film waar mensen mij het meest naar vragen. Voor die film gebruikte ik een heel, heel moeilijke route, gewoon om mezelf op de proef te stellen en mijn grenzen te verleggen. Toen ik daarna Pusher II en III maakte, voelde ik me veel meer op mijn gemak omdat ik artistiek gezien heel ver was gegaan, en daarvan terugkomen was bijna een uitdaging.’
Dus als je Fear X, die je behoorlijk wat heeft gekost, niet had gemaakt, had je Pusher II en III wellicht niet gemaakt?
‘Nee, ik zou er niet klaar voor zijn geweest.’
Ben je blij dat het zo gelopen is?
‘Ik ben de gelukkigste persoon die ooit een miljoen dollar schuld had, omdat het me artistiek gezien veranderd heeft. En het leerde me dat je best mag entertainen, balancerend op dat slappe koord tussen artistieke integriteit en iets dat de mensen graag willen zien. Zoveel mogelijk mensen, niet slechts een selecte groep. En ik werd weer interessant voor de markt. Een filmmaker is net een slaaf, je moet je vrijheid kopen als je meer films wilt maken.’
Wordt je huidige project, Valhalla Rising, weer door je bank gefinancierd?
Refn lacht: ‘Na Pusher II en III… Weet je, je bent zo goed als je laatste film. Het werkt heel simpel. Je mag dan een flop hebben gehad, als je daarna een succes hebt, tja… Het is altijd een wankel evenwicht. You lose some, you win some.’